Het zijn roerige tijden in het boekenvak. Boekhandels moeten sluiten of krimpen in, omzetten lopen terug, de strategie ten aanzien van elektronisch uitgeven verdeelt de markt en uitgevers worden luie donders genoemd. Het kan verkeren. En ondertussen houden uitgevers krampachtig vast aan een elektronische versie van het oude businessmodel, dat piraterij in de hand werkt. Het wordt tijd dat het boekenvak naar de toekomst kijkt.
Ooit was het leven in boekenland simpel: uitgevers maakten boeken, boekhandels namen deze in voorraad en klanten kochten ze. Beschermd door een vaste boekenprijs verdiende iedereen wat. Maar de opkomst van het e-boek, de ontlezing in de samenleving, de opkomst van webwinkels en de druk van buitenlandse partijen veranderen alles. Dus is het Nederlandse boekenvak in rep en roer. Ten minste, daar begint het op te lijken. En dat is niets te vroeg. Maar of momenteel de juiste koers wordt overwogen is maar de vraag.
Het boekenvak is een traditioneel vak. Zolang er niet te veel verandert is er niets aan de hand. Maar nu verandert er opeens wat: er verschijnen producten die niet noodzakelijkerwijs door de boekhandel verkocht hoeven te worden. De boekhandel antwoordt door diezelfde producten toch te verkopen, aangevuld met e-readers. Uitgevers converteren hun fysieke producten naar elektronische varianten met hetzelfde idee: het is een product dat gekocht kan worden, oftewel waarvan het bezit wordt overgedragen. Dat dat nieuwe product (het e-boek) vervolgens ongecontroleerd en ongegeneerd gekopieerd kan worden blijkt opeens (?) een probleem. Hebben we soms zitten slapen met zijn allen, dat we de ervaringen uit de film- en muziekindustrie hebben genegeerd?
Toch volhardt het boekenvak in dat ene businessmodel dat het kent: de overdracht van het product naar de klant, via de tussenhandel. Hop, klaar. Lekker duur? Graag! Vaste boekenprijs? Als het even kan! Hoge marge voor de retailer? Natuurlijk! We drinken een glas en doen een plas.
Dat moet dus anders. De film- en muziekindustrie weet al langer dat de download funest is voor de branche; drm of niet. En toch kiest het ingedutte boekenvak voor de easy way out, de kwetsbare download. Vervolgens huilen dat er ongebreideld wordt gekopieerd geeft geen pas, en het op de brandstapel wensen van downloaders evenmin. Boekenvak, wordt toch eens wakker! RtlXL, Netflix, Spotify, Apple Music en andere streaming diensten laten zien dat een op de toekomst gericht model wel degelijk kans van slagen heeft. Stap af van het downloadkeurslijf en omarm de mogelijkheden van de cloud. Lezen in de cloud is (nog) niet alles, maar dat was/is het lezen van e-boeken ook niet. Zonder last te hebben van drm, digitale downloads en de eenmalige overdracht biedt de cloud ongekende nieuwe mogelijkheden, in de vorm van nieuwe businessmodellen. Ik noem er een paar:
- Social reading (Kobo, OpenMargin)
- Flexibele licentiemodellen (Yindo)
- Abonnementen (24Symbols, Yindo)
- Selectieve content on demand (eLinea)
Door het downloadmodel te vervangen door een streaming model krijgt de uitgever een keur aan nieuwe mogelijkheden. En de boekhandel hoeft daar echt niet bij in te schieten, want die kan daarvan meeprofiteren door toegang tot die elektronische producten te verschaffen (abonnementen, downloadbundels, boekenbonnen, individuele producten enzovoort). En het fysieke boek zal echt niet verdwijnen, in ieder geval niet zolang u en ik nog rondlopen. De rol van de boekhandel zal ongetwijfeld bescheidener worden, en zal op termijn wellicht gecombineerd moeten worden met die van de bibliotheek. Deze culturele leescentra zullen (fysieke) boeken moeten verkopen en uitlenen, maar ook licenties tot e-boeken moeten kunnen verlenen. Als die boeken zich in de cloud bevinden, kunnen klanten ze thuis lezen (tijdelijk of permanent), desgewenst in delen tot zich nemen, annoteren en deze annotaties desgewenst met vrienden delen, zelf weer uitlenen of doorverkopen enzovoort. The sky is the limit, op het moment dat het idee van het traditionele (e-)boek wordt losgelaten. Boekenvak, word wakker!
O ja, en als de slaap uit de ogen is gewreven, maak dan ook even korte metten de achterhaalde en nu grotendeels overbodige Wet op de vaste boekenprijs, voordat we er weer vijf jaar aan vast zitten. Het is namelijk juist (!) in het belang van de boekhandel als de uitgevers wat meer bewegingsvrijheid krijgen, omdat dat dan vanzelf ook geldt voor de boekhandel.